Skip to main content

рдорд╣ाрдд्рдоा рдЧांрдзी рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЧ्рд░ाрдоीрдг рд░ोрдЬрдЧाрд░ рдЧाрд░ंрдЯी рдЕрдзिрдиिрдпрдо—2005 (MGNREGA) – рд╣рд░ рдЧ्рд░ाрдоीрдг рдкрд░िрд╡ाрд░ рдХो рдХाрдо рдХा рдЕрдзिрдХाрд░

рдмिрд╣ाрд░ рдХे рдЧ्рд░ाрдоीрдг рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рдПрдордЬीрдПрдирдЖрд░рдИрдЬीрдП рдХे рддрд╣рдд рдХाрдо рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рдордЬрджूрд░ рдЦेрддों рдоें рдоिрдЯ्рдЯी рдЦोрджрддे рд╣ुрдП, рдЬो рд░ोрдЬрдЧाрд░ рдЧाрд░ंрдЯी рдпोрдЬрдиा рдХे рддрд╣рдд рд╢्рд░рдоिрдХों рдХे рдк्рд░рдпाрд╕ों рдХो рджрд░्рд╢ाрддा рд╣ै।
MGNREGA

 рдорд╣ाрдд्рдоा рдЧांрдзी рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЧ्рд░ाрдоीрдг рд░ोрдЬрдЧाрд░ рдЧाрд░ंрдЯी рдЕрдзिрдиिрдпрдо (MGNREGA) – рдмिрд╣ाрд░


 рдкрд░िрдЪрдп

  • MGNREGA (рдордирд░ेрдЧा) рдХो рд╡рд░्рд╖ 2005 рдоें рд╕ंрд╕рдж рдж्рд╡ाрд░ा рдкाрд░िрдд рдХिрдпा рдЧрдпा।

  • рдЗрд╕े рднाрд░рдд рдоें рд╕рдмрд╕े рдмрдб़ा рд░ोрдЬрдЧाрд░ рдЧाрд░ंрдЯी рдХाрд░्рдпрдХ्рд░рдо рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ै।

  • рдЗрд╕рдХा рдоुрдЦ्рдп рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рд╣ै –

    • рдЧ्рд░ाрдоीрдг рдкрд░िрд╡ाрд░ों рдХो рди्рдпूрдирддрдо 100 рджिрди рдХा рдЧाрд░ंрдЯीрдХृрдд рд░ोрдЬрдЧाрд░ рджेрдиा।

    • рдордЬрджूрд░ी рдХे рдмрджрд▓े рд╕्рдеाрдпी рд╕ंрдкрдд्рддिрдпाँ рдФрд░ рдЧ्рд░ाрдоीрдг рдвांрдЪा рддैрдпाрд░ рдХрд░рдиा।

  • рдмिрд╣ाрд░ рд╕рд░рдХाрд░ рдЗрд╕ рдЕрдзिрдиिрдпрдо рдХो рдкूрд░े рд░ाрдЬ्рдп рдХे рдЧ्рд░ाрдоीрдг рдЗрд▓ाрдХों рдоें рд▓ाрдЧू рдХрд░ рд░рд╣ी рд╣ै।


 MGNREGA рдХी рдоुрдЦ्рдп рд╡िрд╢ेрд╖рддाрдПँ

  • рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдЧ्рд░ाрдоीрдг рдкрд░िрд╡ाрд░ рдХो рдХрдо рд╕े рдХрдо 100 рджिрди рдХा рд░ोрдЬрдЧाрд░ рдЧाрд░ंрдЯी।

  • рд░ोрдЬрдЧाрд░ рди рдоिрд▓рдиे рдкрд░ рд╕рд░рдХाрд░ рдж्рд╡ाрд░ा рдмेрд░ोрдЬрдЧाрд░ी рднрдд्рддा

  • рдордЬрджूрд░ी рдХा рднुрдЧрддाрди рд╕ीрдзे рдмैंрдХ рдЦाрддे / рдбाрдХ рдЦाрддे рдоें DBT рдХे рдЬрд░िрдП

  • рдХाрд░्рдп рдХा рдЪрдпрди рдЧ्рд░ाрдорд╕рднा рдж्рд╡ाрд░ा।

  • рдк्рд░ाрдердоिрдХрддा: рдЬрд▓ рд╕ंрд░рдХ्рд╖рдг, рд╡ृрдХ्рд╖ाрд░ोрдкрдг, рд╕рдб़рдХ рдиिрд░्рдоाрдг, рддाрд▓ाрдм рдЦुрджाрдИ, рдирд╣рд░ рд╕рдлाрдИ рдЖрджि рдХाрд░्рдп


 рдмिрд╣ाрд░ рдоें MGNREGA рдХी рд╕्рдеिрддि

  • рдмिрд╣ाрд░ рдХे рд╕рднी рдЬिрд▓ों рдФрд░ рдкंрдЪाрдпрддों рдоें рд▓ाрдЧू।

  • рд▓ाрдЦों рдЧ्рд░ाрдоीрдг рдкрд░िрд╡ाрд░ों рдХो рди्рдпूрдирддрдо рдордЬрджूрд░ी рдХे рд╕ाрде рд░ोрдЬрдЧाрд░ рдоिрд▓ा।

  • рдорд╣िрд▓ा рд╢्рд░рдоिрдХों рдХी рднाрдЧीрджाрд░ी рд▓рдЧाрддाрд░ рдмрдв़ рд░рд╣ी рд╣ै।

  • рдордЬрджूрд░ी рджрд░: ₹230 рдк्рд░рддि рджिрди (2024-25 рдХे рд▓िрдП рдиिрд░्рдзाрд░िрдд)

  • рдкाрд░рджрд░्рд╢िрддा рдХे рд▓िрдП рдСрдирд▓ाрдЗрди рдкोрд░्рдЯрд▓ рдФрд░ рдЬॉрдм рдХाрд░्рдб рдк्рд░рдмंрдзрди рдк्рд░рдгाрд▓ी


 MGNREGA рдЬॉрдм рдХाрд░्рдб

  • рдЬॉрдм рдХाрд░्рдб рдпोрдЬрдиा рдХी рд░ीрдв़ рд╣ै।

  • рдЗрд╕рдоें рдкрд░िрд╡ाрд░ рдХे рд╕рднी рдкाрдд्рд░ рд╕рджрд╕्рдпों рдХे рдиाрдо рджрд░्рдЬ рд░рд╣рддे рд╣ैं।

  • рдЬॉрдм рдХाрд░्рдб рд╕े рд╣ी рдХाрд░्рдпрд╕्рдерд▓ рдкрд░ рд╣ाрдЬिрд░ी рдФрд░ рдордЬрджूрд░ी рднुрдЧрддाрди рд╣ोрддा рд╣ै।

  • рдирдпा рдЬॉрдм рдХाрд░्рдб рдкाрдиे рдХे рд▓िрдП рдЖрд╡ेрджрди рдкंрдЪाрдпрдд рд╕्рддрд░ рдкрд░।


 рдмिрд╣ाрд░ рдоें MGNREGA рд╕े рдХिрдП рдЬाрдиे рд╡ाрд▓े рдХाрд░्рдп

✔ рдЧ्рд░ाрдоीрдг рд╕рдб़рдХ рдиिрд░्рдоाрдг
✔ рддाрд▓ाрдм рдФрд░ рдХुрдЖँ рдЦुрджाрдИ
✔ рд╕िंрдЪाрдИ рдирд╣рд░ рдХी рдорд░рдо्рдордд
✔ рдЬрд▓ рд╕ंрд░рдХ्рд╖рдг рд╡ рд╡рд░्рд╖ा рдЬрд▓ рд╕ंрдЧ्рд░рд╣рдг
✔ рд╡ृрдХ्рд╖ाрд░ोрдкрдг рдФрд░ рд╣рд░िрдпाрд▓ी рдЕрднिрдпाрди
✔ рдкंрдЪाрдпрдд рднрд╡рди, рдЖंрдЧрдирдмाрдб़ी рдХेंрдж्рд░ों рдХा рдиिрд░्рдоाрдг
✔ рдЦेрддों рдоें рдоेрдб़рдмंрджी рдФрд░ рднूрдоि рд╕ुрдзाрд░


 рд▓ाрднाрд░्рдеिрдпों рдХे рд▓िрдП рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा

  1. рдЖрд╡ेрджрди – рдЧ्рд░ाрдо рдкंрдЪाрдпрдд рдХाрд░्рдпाрд▓рдп рдпा рдСрдирд▓ाрдЗрди рдкोрд░्рдЯрд▓ рдкрд░।

  2. рдЬॉрдм рдХाрд░्рдб рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиा

  3. рд░ोрдЬрдЧाрд░ рдХी рдоांрдЧ рдХрд░рдиा (рд▓ेрдЦрдкाрд▓/рдЧ्рд░ाрдо рд╕ेрд╡рдХ рдХो рдЖрд╡ेрджрди рджेрдХрд░)।

  4. 15 рджिрдиों рдХे рдЕंрджрд░ рдХाрд░्рдп рдЖрд╡ंрдЯिрдд рдХрд░рдиा рдЕрдиिрд╡ाрд░्рдп।

  5. рдХाрдо рдкूрд░ा рд╣ोрдиे рдкрд░ 15 рджिрдиों рдХे рднीрддрд░ рдордЬрджूрд░ी рднुрдЧрддाрди


 рдХौрди рд╣ैं рдкाрдд्рд░?

  • рдЧ्рд░ाрдоीрдг рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдХे рдРрд╕े рдкрд░िрд╡ाрд░ рдЬिрдирдХे рдкाрд╕ рд╕्рдеाрдпी рд░ोрдЬрдЧाрд░ рдирд╣ीं рд╣ै।

  • рдЖрдпु рд╕ीрдоा: 18 рд╡рд░्рд╖ рд╕े рдЕрдзिрдХ

  • рдкाрдд्рд░ рдкрд░िрд╡ाрд░ рдХे рд╕рднी рд╡рдпрд╕्рдХ рд╕рджрд╕्рдп рдХाрдо рдХрд░ рд╕рдХрддे рд╣ैं।

  • рд╢рд╣рд░ी рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдХे рд▓ोрдЧ рдЗрд╕ рдпोрдЬрдиा рдХे рдкाрдд्рд░ рдирд╣ीं।


 рдмिрд╣ाрд░ рд╕рд░рдХाрд░ рдХी рд╡िрд╢ेрд╖ рдкрд╣рд▓

  • e-Muster Roll рдФрд░ Aadhaar рдЖрдзाрд░िрдд DBT рднुрдЧрддाрди

  • рдорд╣िрд▓ाрдУं рдХी рднाрдЧीрджाрд░ी рдмрдв़ाрдиे рдкрд░ рдЬोрд░।

  • рдордирд░ेрдЧा рдХाрд░्рдпों рдХो рдХृрд╖ि рдХाрд░्рдпों рд╕े рдЬोрдб़рдиा рддाрдХि рдХिрд╕ाрдиों рдХो рднी рдлाрдпрджा рд╣ो।

  • рд╕ोрд╢рд▓ рдСрдбिрдЯ рд╕िрд╕्рдЯрдо рд╕े рдкाрд░рджрд░्рд╢िрддा।

  • рдЧ्рд░ाрдоीрдгों рдХे рд▓िрдП рд╣ेрд▓्рдкрд▓ाрдЗрди рдФрд░ рдСрдирд▓ाрдЗрди рд╢िрдХाрдпрдд рдиिрд╡ाрд░рдг।


 рдордирд░ेрдЧा рдХा рдЧ्рд░ाрдоीрдг рд╕рдоाрдЬ рдкрд░ рдк्рд░рднाрд╡ (рдмिрд╣ाрд░ рдоें)

  • рд▓ाрдЦों рдкрд░िрд╡ाрд░ों рдХो рд░ोрдЬрдЧाрд░ рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा

  • рдкрд▓ाрдпрди рдоें рдХрдоी।

  • рдорд╣िрд▓ाрдУं рдХी рдЖрд░्рдеिрдХ рднाрдЧीрджाрд░ी рдФрд░ рд╕рд╢рдХ्рддिрдХрд░рдг

  • рдЧ्рд░ाрдоीрдг рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдоें рд╕рдб़рдХ, рддाрд▓ाрдм, рдирд╣рд░ рдФрд░ рдЬрд▓ рд╕ंрд░рдХ्рд╖рдг рдвांрдЪे рдХा рд╡िрдХाрд╕।

  • рдХृрд╖ि рдЙрдд्рдкाрджрди рдоें рд╡ृрдж्рдзि।


 рдЪुрдиौрддिрдпाँ

  • рд╕рдордп рдкрд░ рдордЬрджूрд░ी рднुрдЧрддाрди рдоें рдХрднी-рдХрднी рджेрд░ी।

  • рддрдХрдиीрдХी рдЧрдб़рдмрдб़ी (DBT/Aadhaar рд▓िंрдХ рдХी рд╕рдорд╕्рдпा)।

  • рдХुрдЫ рдЬрдЧрд╣ों рдкрд░ рдн्рд░рд╖्рдЯाрдЪाрд░ рдФрд░ рдлрд░्рдЬीрд╡ाрдб़े рдХी рд╢िрдХाрдпрддें।

  • рдЬाрдЧрд░ूрдХрддा рдХी рдХрдоी – рдХрдИ рдЧ्рд░ाрдоीрдгों рдХो рдЕрднी рднी рдпोрдЬрдиा рдХी рдкूрд░ी рдЬाрдирдХाрд░ी рдирд╣ीं।


 рд╕рдоाрдзाрди рдФрд░ рд╕ुрдзाрд░

  • рдбिрдЬिрдЯрд▓ рд╕िрд╕्рдЯрдо рдХो рдФрд░ рдордЬрдмूрдд рдмрдиाрдиा।

  • рдЧ्рд░ाрдо рд╕्рддрд░ рдкрд░ рдЬाрдЧрд░ूрдХрддा рдЕрднिрдпाрди рдЪрд▓ाрдиा।

  • рдорд╣िрд▓ाрдУं рдХो рдиेрддृрдд्рд╡рдХाрд░ी рднूрдоिрдХा рдоें рд▓ाрдиा।

  • рдордЬрджूрд░ी рднुрдЧрддाрди рд╕рдордпрд╕ीрдоा рдХा рд╕рдЦ्рддी рд╕े рдкाрд▓рди।


 рдЖрд╡ेрджрди рдХैрд╕े рдХрд░ें (рд╕्рдЯेрдк рдмाрдп рд╕्рдЯेрдк)

  1. рдЧ्рд░ाрдо рдкंрдЪाрдпрдд рдХाрд░्рдпाрд▓рдп рдоें рд╕ंрдкрд░्рдХ рдХрд░ें

  2. рдЬॉрдм рдХाрд░्рдб рдХे рд▓िрдП рдЖрд╡ेрджрди рдкрдд्рд░ рднрд░ें।

  3. рдЖрдзाрд░, рдиिрд╡ाрд╕ рдк्рд░рдоाрдгрдкрдд्рд░, рдкрд░िрд╡ाрд░ рдкрд╣рдЪाрди рдкрдд्рд░ рд╕ंрд▓рдЧ्рди рдХрд░ें।

  4. рдЬॉрдм рдХाрд░्рдб рдмрдирдиे рдХे рдмाрдж рд░ोрдЬрдЧाрд░ рдоांрдЧрдиे рдХा рдЖрд╡ेрджрди рдХрд░ें।

  5. рдкंрдЪाрдпрдд 15 рджिрдиों рдоें рдХाрдо рдоुрд╣ैрдпा рдХрд░ाрдПрдЧी।

  6. рдХाрдо рдкूрд░ा рд╣ोрддे рд╣ी рдордЬрджूрд░ी рдмैंрдХ рдЦाрддे рдоें рдЖрдПрдЧी।


✅ рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖


FAQs

Q1. рдордирд░ेрдЧा рдХ्рдпा рд╣ै?
ЁЯСЙ рдпрд╣ рдЧ्рд░ाрдоीрдг рдкрд░िрд╡ाрд░ों рдХो 100 рджिрди рдХा рдЧाрд░ंрдЯीрдХृрдд рд░ोрдЬрдЧाрд░ рджेрдиे рд╡ाрд▓ी рдпोрдЬрдиा рд╣ै।

Q2. рдмिрд╣ाрд░ рдоें рдордирд░ेрдЧा рдордЬрджूрд░ी рдХिрддрдиी рд╣ै?
ЁЯСЙ 2024-25 рдХे рд▓िрдП рдордЬрджूрд░ी рджрд░ ₹230 рдк्рд░рддिрджिрди рддрдп рд╣ै।

Q3. MGNREGA рдЬॉрдм рдХाрд░्рдб рдХैрд╕े рдмрдирддा рд╣ै?
ЁЯСЙ рдЧ्рд░ाрдо рдкंрдЪाрдпрдд рдоें рдЖрд╡ेрджрди рдХрд░рдХे рдЖрдзाрд░ рд╡ рдиिрд╡ाрд╕ рдк्рд░рдоाрдг рдкрдд्рд░ рдЬрдоा рдХрд░рдиे рдкрд░ рдЬॉрдм рдХाрд░्рдб рдмрдирддा рд╣ै।

Q4. рд░ोрдЬрдЧाрд░ рдХी рдЧाрд░ंрдЯी рдХिрддрдиे рджिрдиों рдХी рд╣ै?
ЁЯСЙ рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдЧ्рд░ाрдоीрдг рдкрд░िрд╡ाрд░ рдХो рдХрдо рд╕े рдХрдо 100 рджिрди рдХा рд░ोрдЬрдЧाрд░।

Q5. рдЕрдЧрд░ рдХाрдо рдирд╣ीं рдоिрд▓рддा рддो рдХ्рдпा рд╣ोрдЧा?
ЁЯСЙ 15 рджिрди рдоें рдХाрдо рдирд╣ीं рдоिрд▓рдиे рдкрд░ рдмेрд░ोрдЬрдЧाрд░ी рднрдд्рддा рдоिрд▓ेрдЧा।

Featured Snippet Q&A (рд╡рди-рд▓ाрдЗрдирд░ рд▓िрд╕्рдЯिंрдЧ)

  • рдордирд░ेрдЧा рдоें рдХिрддрдиे рджिрди рдХा рд░ोрдЬрдЧाрд░ рдоिрд▓рддा рд╣ै? → 100 рджिрди рдХा рдЧाрд░ंрдЯीрдХृрдд рд░ोрдЬрдЧाрд░।

  • рдмिрд╣ाрд░ рдоें рдордирд░ेрдЧा рдордЬрджूрд░ी рдХिрддрдиी рд╣ै? → ₹230 рдк्рд░рддिрджिрди (2024-25)।

  • MGNREGA рдЬॉрдм рдХाрд░्рдб рдХрд╣ाँ рдмрдирддा рд╣ै? → рдЧ्рд░ाрдо рдкंрдЪाрдпрдд рдХाрд░्рдпाрд▓рдп рдоें।

  • рдХाрдо рди рдоिрд▓рдиे рдкрд░ рдХ्рдпा рдоिрд▓ेрдЧा? → рдмेрд░ोрдЬрдЧाрд░ी рднрдд्рддा।

  • рдкाрдд्рд░рддा рдХ्рдпा рд╣ै? → рдЧ्рд░ाрдоीрдг рдкрд░िрд╡ाрд░ рдХे 18 рд╡рд░्рд╖ рд╕े рдЕрдзिрдХ рдЙрдо्рд░ рдХे рд╕рджрд╕्рдп।

Comments

Popular posts from this blog

UP рдоें рджिрд╡्рдпांрдЧों рдХे рд▓िрдП UPSRTC рдиिःрд╢ुрд▓्рдХ рдмрд╕ рдпाрдд्рд░ा рд╕ुрд╡िрдзा

Free Travel Facility for Persons with Disabilities рдЙрдд्рддрд░ рдк्рд░рджेрд╢ рдоें рджिрд╡्рдпांрдЧों рдХे рд▓िрдП UPSRTC (рд░ाрдЬ्рдп рдкрд░िрд╡рд╣рди рдиिрдЧрдо) рдж्рд╡ाрд░ा рдиिःрд╢ुрд▓्рдХ рдмрд╕ рдпाрдд्рд░ा рд╕ुрд╡िрдзा рдЙрдкрд▓рдм्рдз рд╣ै। рдЗрд╕े Free Travel Facility for Persons with Disabilities Rules‑2019 рдХे рдЕंрддрд░्рдЧрдд рд▓ाрдЧू рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рдиीрдЪे рд╡िрд╕्рддाрд░ рд╕े рдЬाрдирдХाрд░ी рджी рдЧрдИ рд╣ै ЁЯСЗ  рдХौрди рд▓ाрдн рдЙрдаा рд╕рдХрддा рд╣ै? рдХोрдИ рднी рджिрд╡्рдпांрдЧ (≥40% рд╡िрдХрд▓ांрдЧрддा) 80% рдпा рдЕрдзिрдХ рджिрд╡्рдпांрдЧрддा рд╡ाрд▓े рд╡्рдпрдХ्рддि рд╕ाрде рдоें рдПрдХ рд╕рд╣рдпाрдд्рд░ी рдХा рднी рд▓ाрдн рдЙрдаा рд╕рдХрддे рд╣ैं   рдХрд╣ाँ рд╕े-рд╕рдм рддрдХ рдпाрдд्рд░ा? UPSRTC рдХी рд╕рднी ‘ordinary’ (рд╕ाрдзाрд░рдг) рдмрд╕ों рдоें рдоुрдл्рдд рдпाрдд्рд░ा рд░ाрдЬрдзाрдиी, рд╕िрдЯी / рдИ‑рдмрд╕ों рдоें рднी рдпрд╣ рд╕ुрд╡िрдзा рд▓ाрдЧू  рд╕ुрд╡िрдзा рд░ाрдЬ्рдп-рд╕ीрдоा рдХे рдЕंрджрд░ рдФрд░ рдмाрд╣рд░ рджोрдиों рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдоें рдоाрди्рдп рд╣ै ✔️ рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рджрд╕्рддाрд╡ेрдЬ рдоूрд▓ disability certificate (Chief Medical Officer/Comp. Medical Officer рдж्рд╡ाрд░ा рдЬाрд░ी) Aadhaar рдХाрд░्рдб рдпा UDID рдХाрд░्рдб (рдЙрдкрд╕्рдеिрддि рдЕрдиिрд╡ाрд░्рдп) ( uphwd.gov.in )  рдиिрдпрдо рдФрд░ рдЙрдкрдпोрдЧ рдХैрд╕े рдХрд░ें? рдмрд╕ рд╕्рдЯाрдл рдХो рдпाрдд्рд░ा рдЖрд░ंрдн рд╕े рдкрд╣рд▓े рджрд╕्рддाрд╡ेрдЬ़ рджिрдЦाрдПं рд░िрдЬिрд╕्рдЯ्рд░ेрд╢рди рдпा рдЕрдЧ्рд░िрдо рдЯिрдХрдЯिंрдЧ рдЕрдиिрд╡ाрд░्рдп рдирд╣ीं рд╣ै; рдмрд╕ рдоें рд╕рд╡ाрд░ рд╣ोрддे рд╕рдордп рдпрд╣ ...

Sabla / Kishori Balika Yojana – рдХिрд╢ोрд░िрдпों рдХे рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп, рдкोрд╖рдг рдФрд░ рдЖрдд्рдордиिрд░्рднрд░рддा рдХी рдУрд░ рдордЬрдмूрдд рдХрджрдо

Sabla / Kishori Balika Yojana рд╕рдмрд▓ рдпोрдЬрдиा / рдХिрд╢ोрд░ी рдмाрд▓िрдХा рдпोрдЬрдиा: рдмेрдЯिрдпों рдХे рд╕्рд╡ाрд╡рд▓ंрдмрди рдХी рд░ाрд╣  рднाрд░рдд рдЬैрд╕े рджेрд╢ рдоें рдЬрд╣ां рдмेрдЯिрдпाँ рдПрдХ рддрд░рдл рджेрд╡ी рдХा рд░ूрдк рдоाрдиी рдЬाрддी рд╣ैं, рд╡рд╣ीं рджूрд╕рд░ी рдУрд░ рдХрдИ рдмाрд░ рдЙрди्рд╣ें рд╢िрдХ्рд╖ा, рдкोрд╖рдг рдФрд░ рд╕рдо्рдоाрди рд╕े рд╡ंрдЪिрдд рднी рд░рд╣рдиा рдкрдб़рддा рд╣ै। рдПрдХ рдХिрд╢ोрд░ी рдХे рдЬीрд╡рди рдоें рдЬрдм рдЙрд╕рдХा рд╢рд░ीрд░ рдФрд░ рдорди рдХрдИ рдмрджрд▓ाрд╡ों рд╕े рдЧुрдЬрд░рддा рд╣ै, рддрдм рдЙрд╕े рд╕рдмрд╕े рдЬ़्рдпाрджा рдоाрд░्рдЧрджрд░्рд╢рди, рдкोрд╖рдг, рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рдФрд░ рдЖрдд्рдорд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рдХी рдЬрд░ूрд░рдд рд╣ोрддी рд╣ै। рдЗрд╕ी рд╕ंрд╡ेрджрдиा рдФрд░ рдЬ़рд░ूрд░рдд рдХो рд╕рдордЭрддे рд╣ुрдП рднाрд░рдд рд╕рд░рдХाрд░ рдиे рд╕рдмрд▓ рдпोрдЬрдиा (рдЬिрд╕े рдХिрд╢ोрд░ी рдмाрд▓िрдХा рдпोрдЬрдиा рднी рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै) рдХी рд╢ुрд░ुрдЖрдд рдХी — рддाрдХि рджेрд╢ рдХी рдмेрдЯिрдпाँ рди рд╕िрд░्рдл рд╕्рд╡рд╕्рде рд░рд╣ें, рдмрд▓्рдХि рдЖрдд्рдордиिрд░्рднрд░ рднी рдмрдиें। рдХिрд╢ोрд░ी – рдПрдХ рд╕ंрд╡ेрджрдирд╢ीрд▓ рдоोрдб़ рдЬрдм рдХोрдИ рдмрдЪ्рдЪी 11-18 рд╕ाрд▓ рдХी рдЙрдо्рд░ рдоें рдк्рд░рд╡ेрд╢ рдХрд░рддी рд╣ै, рддो рдпрд╣ рдЙрд╕рдХा рд╢ाрд░ीрд░िрдХ, рдоाрдирд╕िрдХ рдФрд░ рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рд░ूрдк рд╕े рд╕рдмрд╕े рд╕ंрд╡ेрджрдирд╢ीрд▓ рдФрд░ рдиिрд░्рдгाрдпрдХ рд╕рдордп рд╣ोрддा рд╣ै। рдЗрд╕ рдЙрдо्рд░ рдоें рд╡рд╣ рди рддो рдкूрд░ी рддрд░рд╣ рд╕े рдмрдЪ्рдЪी рд░рд╣рддी рд╣ै, рди рдкूрд░ी рддрд░рд╣ рд╕े рд╡рдпрд╕्рдХ। рд╡рд╣ рдЕрдкрдиी рдкрд╣рдЪाрди, рдЖрдд्рдо-рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рдФрд░ рд╕рдоाрдЬ рдоें рдЕрдкрдиे рд╕्рдеाрди рдХो рд▓ेрдХрд░ рд╕ंрдШрд░्рд╖ рдХрд░ рд░рд╣ी рд╣ोрддी рд╣ै। рдЧ्рд░ाрдоीрдг рднाрд░рдд рдоें рд╕्рдеिрддि рдФрд░ рднी рдХрдаिрди рд╣ै — рдпрд╣ाँ рдЕрдзिрдХांрд╢ рдХिрд╢ोрд░िрдпाँ рдпा рддो рд╕्рдХूрд▓ рдЫोрдб़ рдЪुрдХी рд╣ोрддी рд╣ैं, рдпा рдШрд░ेрд▓ू рдЬिрдо्рдоेрджाрд░िрдпो...

рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди рдоें рдЬрди्рдо рдФрд░ рдоृрдд्рдпु рдк्рд░рдоाрдг рдкрдд्рд░ рдХैрд╕े рдмрдирд╡ाрдПं: рдЖрд╕ाрди рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдФрд░ рдЬрд░ूрд░ी рджрд╕्рддाрд╡ेрдЬ़

рдЕрдм рдЬрди्рдо рдФрд░ рдоृрдд्рдпु рдк्рд░рдоाрдг рдкрдд्рд░ рдмрдирд╡ाрдиा рд╣ुрдЖ рдЖрд╕ाрди!  рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди рдоें рдЬрди्рдо рдк्рд░рдоाрдг рдкрдд्рд░ рдФрд░ рдоृрдд्рдпु рдк्рд░рдоाрдг рдкрдд्рд░ рдХैрд╕े рдмрдирд╡ाрдПं? рдЬрди्рдо рдк्рд░рдоाрдг рдкрдд्рд░ рдФрд░ рдоृрдд्рдпु рдк्рд░рдоाрдг рдкрдд्рд░ рди рдХेрд╡рд▓ рджрд╕्рддाрд╡ेрдЬ рд╣ैं, рдмрд▓्рдХि рдпे рд╡्рдпрдХ्рддि рдХी рдкрд╣рдЪाрди, рдЕрд╕्рддिрдд्рд╡ рдФрд░ рдЕрдзिрдХाрд░ों рдХा рдк्рд░рдоाрдг рд╣ोрддे рд╣ैं। рдЕрдЧрд░ рдЖрдк рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди рдоें рд░рд╣рддे рд╣ैं рдФрд░ рд╕ोрдЪ рд░рд╣े рд╣ैं рдХि рдпрд╣ рд╕рд░्рдЯिрдлिрдХेрдЯ рдХैрд╕े рдмрдирд╡ाрдПं – рддो рдпрд╣ рдЧाрдЗрдб рдЖрдкрдХे рд▓िрдП рд╣ै।  рднाрдЧ 1: рдЬрди्рдо рдк्рд░рдоाрдг рдкрдд्рд░ (Birth Certificate)  рдХ्рдпों рдЬ़рд░ूрд░ी рд╣ै рдЬрди्рдо рдк्рд░рдоाрдг рдкрдд्рд░? рд╕्рдХूрд▓ рдоें рдПрдбрдоिрд╢рди рдХे рд▓िрдП рдЖрдзाрд░ рдХाрд░्рдб рдФрд░ рдкाрд╕рдкोрд░्рдЯ рдмрдирд╡ाрдиे рдХे рд▓िрдП рд╕рд░рдХाрд░ी рдпोрдЬрдиाрдУं рдХा рд▓ाрдн рдЙрдаाрдиे рдХे рд▓िрдП рднрд╡िрд╖्рдп рдоें рдкрд╣рдЪाрди рдкрдд्рд░ рдмрдирд╡ाрдиे рдХे рд▓िрдП  рдХрдм рдмрдирд╡ाрдПं? рдмрдЪ्рдЪे рдХे рдЬрди्рдо рдХे 21 рджिрди рдХे рднीрддрд░ рдЖрд╡ेрджрди рдХрд░рдиा рд╕рдмрд╕े рдмेрд╣рддрд░ рд╣ोрддा рд╣ै। рджेрд░ рд╕े рдЖрд╡ेрджрди рдкрд░ рдЕрдлिрдбेрд╡िрдЯ рдФрд░ рдордЬिрд╕्рдЯ्рд░ेрдЯ рдЕрдк्рд░ूрд╡рд▓ рдХी рдЬ़рд░ूрд░рдд рд╣ो рд╕рдХрддी рд╣ै।  рдЬрди्рдо рдк्рд░рдоाрдг рдкрдд्рд░ рдмрдирд╡ाрдиे рдХे рд▓िрдП рдЬ़рд░ूрд░ी рджрд╕्рддाрд╡ेрдЬ़: рдмрдЪ्рдЪे рдХा рдиाрдо (рдЕрдЧрд░ рд░рдЦा рдЧрдпा рд╣ो) рдоाрддा-рдкिрддा рдХी рдкрд╣рдЪाрди (Aadhaar, рд╡ोрдЯрд░ ID) рдЕрд╕्рдкрддाрд▓ рд╕े рдоिрд▓ा рдЬрди्рдо рдк्рд░рдоाрдг рдкрдд्рд░ (рдпрджि рд╣ॉрд╕्рдкिрдЯрд▓ рдоें рдЬрди्рдо рд╣ुрдЖ) рдиिрд╡ाрд╕ рдк्рд░рдоाрдг рдкрдд्рд░ (Electricity Bill, Ration Card рдЖрджि) ...