Skip to main content

рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рдоिрд╢рди (NHM): рд╕рдмрдХे рд▓िрдП рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рд╕ेрд╡ा

рдПрдХ рдЕрд╕्рдкрддाрд▓ рдХे рд╣ॉрд▓ рдоें рдбॉрдХ्рдЯрд░ рдФрд░ рдирд░्рд╕ рдорд░ीрдЬों рдХी рджेрдЦрднाрд▓ рдХрд░рддे рд╣ुрдП рджिрдЦाрдИ рджे рд░рд╣े рд╣ैं।

 рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рдоिрд╢рди (NHM) – рд╕рдмрдХे рд▓िрдП рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп


 рдкрд░िрдЪрдп

  • рднाрд░рдд рд╕рд░рдХाрд░ рдиे 2005 рдоें рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЧ्рд░ाрдоीрдг рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рдоिрд╢рди (NRHM) рд╢ुрд░ू рдХिрдпा।

  • 2013 рдоें рдЗрд╕े рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рдоिрд╢рди (NHM) рдиाрдо рд╕े рд╡िрд╕्рддाрд░िрдд рдХिрдпा рдЧрдпा।

  • рдЗрд╕рдоें NRHM (рдЧ्рд░ाрдоीрдг) рдФрд░ NUHM (рд╢рд╣рд░ी) рджोрдиों рд╢ाрдоिрд▓ рд╣ैं।

  • рдЙрдж्рджेрд╢्рдп: рд╕рд╕्рддी, рд╕ुрд▓рдн рдФрд░ рдЧुрдгрд╡рдд्рддाрдкूрд░्рдг рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рд╕ेрд╡ाрдПँ рд╕рднी рдХो рдЙрдкрд▓рдм्рдз рдХрд░ाрдиा।


 NHM рдХे рдоुрдЦ्рдп рдЙрдж्рджेрд╢्рдп

  • ✅ рдЧ्рд░ाрдоीрдг рдФрд░ рд╢рд╣рд░ी рдЧрд░ीрдмों рддрдХ рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рд╕ेрд╡ाрдПँ рдкрд╣ुँрдЪाрдиा।

  • ✅ рдоाрддृ рдоृрдд्рдпु рджрд░ рдФрд░ рд╢िрд╢ु рдоृрдд्рдпु рджрд░ рдХрдо рдХрд░рдиा।

  • ✅ рд╕ंрдХ्рд░ाрдордХ рдФрд░ рдЧैрд░-рд╕ंрдХ्рд░ाрдордХ рдмीрдоाрд░िрдпों рдХी рд░ोрдХрдеाрдо।

  • ✅ рдк्рд░ाрдердоिрдХ рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рдХेंрдж्рд░ рдФрд░ рдЙрдкрдХेंрдж्рд░ рдордЬ़рдмूрдд рдХрд░рдиा।

  • ✅ рдЯीрдХाрдХрд░рдг рдФрд░ рдкोрд╖рдг рдХो рдмрдв़ाрд╡ा рджेрдиा।


 рдХौрди рд▓ाрднाрди्рд╡िрдд рд╣ोрддे рд╣ैं?

  • рдЧ्рд░ाрдоीрдг рдФрд░ рд╢рд╣рд░ी рдЧрд░ीрдм рдкрд░िрд╡ाрд░।

  • рдЧрд░्рднрд╡рддी рдорд╣िрд▓ाрдПँ рдФрд░ рд╕्рддрдирдкाрди рдХрд░ाрдиे рд╡ाрд▓ी рдоाрддाрдПँ।

  • рдмрдЪ्рдЪे рдФрд░ рдХिрд╢ोрд░।

  • рдмुрдЬुрд░्рдЧ рдФрд░ рдЧंрднीрд░ рдмीрдоाрд░िрдпों рд╕े рдкीрдб़िрдд рд▓ोрдЧ।

  • рдХрдордЬोрд░ рд╡рд░्рдЧ рдФрд░ рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рд░ूрдк рд╕े рд╡ंрдЪिрдд рд╕рдоुрджाрдп।


 NHM рдХी рдк्рд░рдоुрдЦ рд╕ेрд╡ाрдПँ

  1. рдоुрдл्рдд рджрд╡ाрдЗрдпाँ рдФрд░ рдЬांрдЪें।

  2. рдоाрддृ рдПрд╡ं рд╢िрд╢ु рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рд╕ेрд╡ाрдПँ।

  3. рдкूрд░्рдг рдЯीрдХाрдХрд░рдг рдХाрд░्рдпрдХ्рд░рдо।

  4. рдЬрдирдиी рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рдпोрдЬрдиा рдФрд░ рдЬрдирдиी рд╢िрд╢ु рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рдХाрд░्рдпрдХ्рд░рдо।

  5. ASHA рдХाрд░्рдпрдХрд░्рддा рдж्рд╡ाрд░ा рдШрд░-рдШрд░ рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рд╕ेрд╡ा।

  6. рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд░ोрдЧ рдиिрдпंрдд्рд░рдг рдХाрд░्рдпрдХ्рд░рдо (TB, рдорд▓ेрд░िрдпा, HIV рдЖрджि)।

  7. рдЧैрд░-рд╕ंрдХ्рд░ाрдордХ рд░ोрдЧों (рдбाрдпрдмिрдЯीрдЬ, рд╣ाрдЗрдкрд░рдЯेंрд╢рди, рдХैंрд╕рд░) рдХी рд╕्рдХ्рд░ीрдиिंрдЧ।

  8. рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рд╢िрдХ्рд╖ा рдФрд░ рдЬाрдЧрд░ूрдХрддा рдЕрднिрдпाрди।


 NHM рдХे рдк्рд░рдоुрдЦ рдШрдЯрдХ

  • NRHM (National Rural Health Mission) → рдЧ्рд░ाрдоीрдг рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдкрд░ рдлोрдХрд╕।

  • NUHM (National Urban Health Mission) → рд╢рд╣рд░ी рдЧрд░ीрдмों рдкрд░ рдлोрдХрд╕।

  • RMNCH+A → рдк्рд░рдЬрдирди, рдоाрддृ, рдирд╡рдЬाрдд, рдмाрд▓ рдФрд░ рдХिрд╢ोрд░ рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп।

  • National Disease Control Programme → TB, рдорд▓ेрд░िрдпा, HIV рдЖрджि рдкрд░ рдХाрдо।

  • Health & Wellness Centres → рдк्рд░ाрдердоिрдХ рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рджेрдЦрднाрд▓ рдХा рд╡िрд╕्рддाрд░।


 NHM рдХे рддрд╣рдд рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдпोрдЬрдиाрдПँ

  • рдЬрдирдиी рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рдпोрдЬрдиा (JSY) – рд╕ंрд╕्рдеाрдЧрдд рдк्рд░рд╕рд╡ рдХो рдмрдв़ाрд╡ा।

  • рдЬрдирдиी рд╢िрд╢ु рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рдХाрд░्рдпрдХ्рд░рдо (JSSK) – рдЧрд░्рднрд╡рддी рдФрд░ рдирд╡рдЬाрдд рдХो рдоुрдл्рдд рд╕ुрд╡िрдзा।

  • рдЖрдпुрд╖्рдоाрди рднाрд░рдд - HWCs – рдк्рд░ाрдердоिрдХ рд╕्рддрд░ рдкрд░ рд╕ेрд╡ाрдПँ।

  • рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдХिрд╢ोрд░ рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рдХाрд░्рдпрдХ्рд░рдо (RKSK) – рдХिрд╢ोрд░ों рдХे рд▓िрдП рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп।

  • рдоिрд╢рди рдЗрди्рдж्рд░рдзрдиुрд╖ – рдкूрд░्рдг рдЯीрдХाрдХрд░рдг।

  • рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдоाрдирд╕िрдХ рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рдХाрд░्рдпрдХ्рд░рдо।


 NHM рдХी рдЙрдкрд▓рдм्рдзिрдпाँ

  • ✅ рд╕ंрд╕्рдеाрдЧрдд рдк्рд░рд╕рд╡ рджрд░ рдоें рднाрд░ी рд╡ृрдж्рдзि।

  • ✅ рдоाрддृ рдоृрдд्рдпु рджрд░ рдФрд░ рд╢िрд╢ु рдоृрдд्рдпु рджрд░ рдоें рдЧिрд░ाрд╡рдЯ।

  • ✅ рдоिрд╢рди рдЗрди्рдж्рд░рдзрдиुрд╖ рд╕े рд▓ाрдЦों рдмрдЪ्рдЪों рдХो рдЯीрдХाрдХрд░рдг।

  • ✅ рдЧ्рд░ाрдоीрдг рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдоें рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рдЕрд╡рд╕ंрд░рдЪрдиा рдХा рд╡िрд╕्рддाрд░।

  • ✅ ASHA рдХाрд░्рдпрдХрд░्рддाрдУं рдиे рдЧाँрд╡-рдЧाँрд╡ рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рд╕ेрд╡ाрдПँ рдкрд╣ुँрдЪाрдИं।


 NHM рдХी рдЪुрдиौрддिрдпाँ

  •  рджूрд░-рджрд░ाрдЬ़ рдЗрд▓ाрдХों рдоें рдбॉрдХ्рдЯрд░ों рдФрд░ рд╕्рдЯाрдл рдХी рдХрдоी।

  •  рдХрдИ рдЬрдЧрд╣ рджрд╡ाрдЗрдпों рдФрд░ рдЙрдкрдХрд░рдгों рдХी рдЙрдкрд▓рдм्рдзрддा рд╕ीрдоिрдд।

  •  рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рдЕрд╡рд╕ंрд░рдЪрдиा рдЕрднी рднी рдХрдордЬोрд░।

  •  рдЬाрдЧрд░ूрдХрддा рдХी рдХрдоी, рдЦाрд╕рдХрд░ рдЧ्рд░ाрдоीрдг рдФрд░ рдЖрджिрд╡ाрд╕ी рдЗрд▓ाрдХों рдоें।

  •  рдмрдЬрдЯ рдФрд░ рдлंрдбिंрдЧ рдХी рд╕ीрдоाрдПँ।


 рдЖрдЧे рдХी рджिрд╢ा

  • рдбिрдЬिрдЯрд▓ рд╣ेрд▓्рде рдХाрд░्рдб рдФрд░ рдЯेрд▓ीрдоेрдбिрд╕िрди рдХो рдмрдв़ाрд╡ा।

  • рдЧ्рд░ाрдоीрдг рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдоें рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдпрдХрд░्рдоिрдпों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा рдмрдв़ाрдиा।

  • рдиिрдЬी рдФрд░ рд╕рд░рдХाрд░ी рд╕ाрдЭेрджाрд░ी рдХो рдордЬ़рдмूрдд рдХрд░рдиा।

  • рдЧैрд░-рд╕ंрдХ्рд░ाрдордХ рд░ोрдЧों рдХी рд░ोрдХрдеाрдо рдкрд░ рд╡िрд╢ेрд╖ рдлोрдХрд╕।

  • рдоाрддृ рдФрд░ рд╢िрд╢ु рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рд╕ेрд╡ाрдУं рдХो рдФрд░ рдмेрд╣рддрд░ рдмрдиाрдиा।


✅ National Health Mission (NHM)

  • рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рдоिрд╢рди (NHM) рднाрд░рдд рдХी рд╕рдмрд╕े рдмрдб़ी рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рдпोрдЬрдиा рд╣ै।

  • рдЗрд╕рдХा рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рд╣ै – рд╣рд░ рдиाрдЧрд░िрдХ рдХो рдоुрдл्рдд рдФрд░ рдЧुрдгрд╡рдд्рддाрдкूрд░्рдг рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рд╕ेрд╡ाрдПँ рджेрдиा।

  • NHM рдиे рд▓ाрдЦों рд▓ोрдЧों рдХो рд╕рд╕्рддी рджрд╡ाрдЗрдпाँ, рд╕ुрд░рдХ्рд╖िрдд рдк्рд░рд╕рд╡ рдФрд░ рдмेрд╣рддрд░ рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рджिрдпा рд╣ै।

  • рдЖрдЧे рднी рдпрд╣ рдоिрд╢рди рднाрд░рдд рдХो рд╕्рд╡рд╕्рде рдФрд░ рд╕рдоृрдж्рдз рдмрдиाрдиे рдоें рдЕрд╣рдо рднूрдоिрдХा рдиिрднाрдПрдЧा।


 Quick Action Plan 

  •  рд╢ुрд░ूрдЖрдд: 2005 (NRHM), 2013 (NHM рд╡िрд╕्рддाрд░)

  •  рд▓рдХ्рд╖्рдп: рд╕рднी рдХे рд▓िрдП рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рд╕ेрд╡ाрдПँ

  •  рдХрд╡рд░ेрдЬ: рдЧ्рд░ाрдоीрдг + рд╢рд╣рд░ी рдЧрд░ीрдм

  •  рд╕ेрд╡ाрдПँ: рджрд╡ा, рдЬांрдЪ, рдЯीрдХाрдХрд░рдг, рдоाрддृ-рд╢िрд╢ु рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп

  •  рдк्рд░рдоुрдЦ рдпोрдЬрдиाрдПँ: JSY, JSSK, RKSK, рдоिрд╢рди рдЗрди्рдж्рд░рдзрдиुрд╖

  •  рд▓ाрднाрд░्рдеी: рдЧрд░्рднрд╡рддी рдорд╣िрд▓ाрдПँ, рдмрдЪ्рдЪे, рдХिрд╢ोрд░, рдЧрд░ीрдм рдкрд░िрд╡ाрд░

  •  рдЙрдкрд▓рдм्рдзिрдпाँ: рдоाрддृ рдФрд░ рд╢िрд╢ु рдоृрдд्рдпु рджрд░ рдоें рдХрдоी

  •  рдЪुрдиौрддिрдпाँ: рдбॉрдХ्рдЯрд░ों рдХी рдХрдоी, рдХрдордЬोрд░ рдЕрд╡рд╕ंрд░рдЪрдиा

  •  рднрд╡िрд╖्рдп: рдбिрдЬिрдЯрд▓ рд╣ेрд▓्рде, рдЯेрд▓ीрдоेрдбिрд╕िрди, рдЬाрдЧрд░ूрдХрддा


IBPS Result 2025: рдЬाрдиें рд░िрдЬрд▓्рдЯ, рдХрдЯ-рдСрдл рдФрд░ рдЖрдЧे рдХी рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा

рдоुрдЦ्рдпрдоंрдд्рд░ी рдЖрд░ोрдЧ्рдп рдЕрд░ुрдгाрдЪрд▓ рдпोрдЬрдиा: рдоुрдл्рдд рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рдмीрдоा

рдЕрд░ुрдгाрдЪрд▓ рдк्рд░рджेрд╢ рд╕рд░рдХाрд░ी рдпोрдЬрдиाрдПं 2025 рдХी рдкूрд░ी рд╕ूрдЪी

FAQs

Q1. рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рдоिрд╢рди (NHM) рдХ्рдпा рд╣ै?
ЁЯСЙ рдпрд╣ рднाрд░рдд рд╕рд░рдХाрд░ рдХा рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рдХाрд░्рдпрдХ्рд░рдо рд╣ै рдЬो рд╕рднी рдХो рдоुрдл्рдд рдФрд░ рд╕ुрд▓рдн рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рд╕ेрд╡ाрдПँ рдЙрдкрд▓рдм्рдз рдХрд░ाрддा рд╣ै।

Q2. NHM рдХрдм рд╢ुрд░ू рд╣ुрдЖ?
ЁЯСЙ 2005 рдоें рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЧ्рд░ाрдоीрдг рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рдоिрд╢рди рд╢ुрд░ू рд╣ुрдЖ рдФрд░ 2013 рдоें рдЗрд╕े рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рдоिрд╢рди рдиाрдо рджिрдпा рдЧрдпा।

Q3. NHM рдХा рд▓ाрдн рдХिрди्рд╣ें рдоिрд▓рддा рд╣ै?
ЁЯСЙ рдЧ्рд░ाрдоीрдг рдФрд░ рд╢рд╣рд░ी рдЧрд░ीрдм рдкрд░िрд╡ाрд░, рдЧрд░्рднрд╡рддी рдорд╣िрд▓ाрдПँ, рдмрдЪ्рдЪे, рдХिрд╢ोрд░ рдФрд░ рдХрдордЬोрд░ рд╡рд░्рдЧ।

Q4. NHM рдХे рддрд╣рдд рдХौрди-рдХौрди рд╕ी рд╕ेрд╡ाрдПँ рдоिрд▓рддी рд╣ैं?
ЁЯСЙ рдоुрдл्рдд рджрд╡ा, рдЬांрдЪ, рдЯीрдХाрдХрд░рдг, рдоाрддृ-рд╢िрд╢ु рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рд╕ेрд╡ाрдПँ, рд░ोрдЧ рдиिрдпंрдд्рд░рдг рдХाрд░्рдпрдХ्рд░рдо рдФрд░ рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рдЬाрдЧрд░ूрдХрддा।

Q5. NHM рдХी рдк्рд░рдоुрдЦ рдпोрдЬрдиाрдПँ рдХौрди-рд╕ी рд╣ैं?
ЁЯСЙ рдЬрдирдиी рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рдпोрдЬрдиा (JSY), JSSK, рдоिрд╢рди рдЗрди्рдж्рд░рдзрдиुрд╖, RKSK, рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рд╡ेрд▓рдиेрд╕ рд╕ेंрдЯрд░ рдЖрджि।

Comments

Popular posts from this blog

UP рдоें рджिрд╡्рдпांрдЧों рдХे рд▓िрдП UPSRTC рдиिःрд╢ुрд▓्рдХ рдмрд╕ рдпाрдд्рд░ा рд╕ुрд╡िрдзा

Free Travel Facility for Persons with Disabilities рдЙрдд्рддрд░ рдк्рд░рджेрд╢ рдоें рджिрд╡्рдпांрдЧों рдХे рд▓िрдП UPSRTC (рд░ाрдЬ्рдп рдкрд░िрд╡рд╣рди рдиिрдЧрдо) рдж्рд╡ाрд░ा рдиिःрд╢ुрд▓्рдХ рдмрд╕ рдпाрдд्рд░ा рд╕ुрд╡िрдзा рдЙрдкрд▓рдм्рдз рд╣ै। рдЗрд╕े Free Travel Facility for Persons with Disabilities Rules‑2019 рдХे рдЕंрддрд░्рдЧрдд рд▓ाрдЧू рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рдиीрдЪे рд╡िрд╕्рддाрд░ рд╕े рдЬाрдирдХाрд░ी рджी рдЧрдИ рд╣ै ЁЯСЗ  рдХौрди рд▓ाрдн рдЙрдаा рд╕рдХрддा рд╣ै? рдХोрдИ рднी рджिрд╡्рдпांрдЧ (≥40% рд╡िрдХрд▓ांрдЧрддा) 80% рдпा рдЕрдзिрдХ рджिрд╡्рдпांрдЧрддा рд╡ाрд▓े рд╡्рдпрдХ्рддि рд╕ाрде рдоें рдПрдХ рд╕рд╣рдпाрдд्рд░ी рдХा рднी рд▓ाрдн рдЙрдаा рд╕рдХрддे рд╣ैं   рдХрд╣ाँ рд╕े-рд╕рдм рддрдХ рдпाрдд्рд░ा? UPSRTC рдХी рд╕рднी ‘ordinary’ (рд╕ाрдзाрд░рдг) рдмрд╕ों рдоें рдоुрдл्рдд рдпाрдд्рд░ा рд░ाрдЬрдзाрдиी, рд╕िрдЯी / рдИ‑рдмрд╕ों рдоें рднी рдпрд╣ рд╕ुрд╡िрдзा рд▓ाрдЧू  рд╕ुрд╡िрдзा рд░ाрдЬ्рдп-рд╕ीрдоा рдХे рдЕंрджрд░ рдФрд░ рдмाрд╣рд░ рджोрдиों рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдоें рдоाрди्рдп рд╣ै ✔️ рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рджрд╕्рддाрд╡ेрдЬ рдоूрд▓ disability certificate (Chief Medical Officer/Comp. Medical Officer рдж्рд╡ाрд░ा рдЬाрд░ी) Aadhaar рдХाрд░्рдб рдпा UDID рдХाрд░्рдб (рдЙрдкрд╕्рдеिрддि рдЕрдиिрд╡ाрд░्рдп) ( uphwd.gov.in )  рдиिрдпрдо рдФрд░ рдЙрдкрдпोрдЧ рдХैрд╕े рдХрд░ें? рдмрд╕ рд╕्рдЯाрдл рдХो рдпाрдд्рд░ा рдЖрд░ंрдн рд╕े рдкрд╣рд▓े рджрд╕्рддाрд╡ेрдЬ़ рджिрдЦाрдПं рд░िрдЬिрд╕्рдЯ्рд░ेрд╢рди рдпा рдЕрдЧ्рд░िрдо рдЯिрдХрдЯिंрдЧ рдЕрдиिрд╡ाрд░्рдп рдирд╣ीं рд╣ै; рдмрд╕ рдоें рд╕рд╡ाрд░ рд╣ोрддे рд╕рдордп рдпрд╣ ...

Sabla / Kishori Balika Yojana – рдХिрд╢ोрд░िрдпों рдХे рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп, рдкोрд╖рдг рдФрд░ рдЖрдд्рдордиिрд░्рднрд░рддा рдХी рдУрд░ рдордЬрдмूрдд рдХрджрдо

Sabla / Kishori Balika Yojana рд╕рдмрд▓ рдпोрдЬрдиा / рдХिрд╢ोрд░ी рдмाрд▓िрдХा рдпोрдЬрдиा: рдмेрдЯिрдпों рдХे рд╕्рд╡ाрд╡рд▓ंрдмрди рдХी рд░ाрд╣  рднाрд░рдд рдЬैрд╕े рджेрд╢ рдоें рдЬрд╣ां рдмेрдЯिрдпाँ рдПрдХ рддрд░рдл рджेрд╡ी рдХा рд░ूрдк рдоाрдиी рдЬाрддी рд╣ैं, рд╡рд╣ीं рджूрд╕рд░ी рдУрд░ рдХрдИ рдмाрд░ рдЙрди्рд╣ें рд╢िрдХ्рд╖ा, рдкोрд╖рдг рдФрд░ рд╕рдо्рдоाрди рд╕े рд╡ंрдЪिрдд рднी рд░рд╣рдиा рдкрдб़рддा рд╣ै। рдПрдХ рдХिрд╢ोрд░ी рдХे рдЬीрд╡рди рдоें рдЬрдм рдЙрд╕рдХा рд╢рд░ीрд░ рдФрд░ рдорди рдХрдИ рдмрджрд▓ाрд╡ों рд╕े рдЧुрдЬрд░рддा рд╣ै, рддрдм рдЙрд╕े рд╕рдмрд╕े рдЬ़्рдпाрджा рдоाрд░्рдЧрджрд░्рд╢рди, рдкोрд╖рдг, рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рдФрд░ рдЖрдд्рдорд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рдХी рдЬрд░ूрд░рдд рд╣ोрддी рд╣ै। рдЗрд╕ी рд╕ंрд╡ेрджрдиा рдФрд░ рдЬ़рд░ूрд░рдд рдХो рд╕рдордЭрддे рд╣ुрдП рднाрд░рдд рд╕рд░рдХाрд░ рдиे рд╕рдмрд▓ рдпोрдЬрдиा (рдЬिрд╕े рдХिрд╢ोрд░ी рдмाрд▓िрдХा рдпोрдЬрдиा рднी рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै) рдХी рд╢ुрд░ुрдЖрдд рдХी — рддाрдХि рджेрд╢ рдХी рдмेрдЯिрдпाँ рди рд╕िрд░्рдл рд╕्рд╡рд╕्рде рд░рд╣ें, рдмрд▓्рдХि рдЖрдд्рдордиिрд░्рднрд░ рднी рдмрдиें। рдХिрд╢ोрд░ी – рдПрдХ рд╕ंрд╡ेрджрдирд╢ीрд▓ рдоोрдб़ рдЬрдм рдХोрдИ рдмрдЪ्рдЪी 11-18 рд╕ाрд▓ рдХी рдЙрдо्рд░ рдоें рдк्рд░рд╡ेрд╢ рдХрд░рддी рд╣ै, рддो рдпрд╣ рдЙрд╕рдХा рд╢ाрд░ीрд░िрдХ, рдоाрдирд╕िрдХ рдФрд░ рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рд░ूрдк рд╕े рд╕рдмрд╕े рд╕ंрд╡ेрджрдирд╢ीрд▓ рдФрд░ рдиिрд░्рдгाрдпрдХ рд╕рдордп рд╣ोрддा рд╣ै। рдЗрд╕ рдЙрдо्рд░ рдоें рд╡рд╣ рди рддो рдкूрд░ी рддрд░рд╣ рд╕े рдмрдЪ्рдЪी рд░рд╣рддी рд╣ै, рди рдкूрд░ी рддрд░рд╣ рд╕े рд╡рдпрд╕्рдХ। рд╡рд╣ рдЕрдкрдиी рдкрд╣рдЪाрди, рдЖрдд्рдо-рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рдФрд░ рд╕рдоाрдЬ рдоें рдЕрдкрдиे рд╕्рдеाрди рдХो рд▓ेрдХрд░ рд╕ंрдШрд░्рд╖ рдХрд░ рд░рд╣ी рд╣ोрддी рд╣ै। рдЧ्рд░ाрдоीрдг рднाрд░рдд рдоें рд╕्рдеिрддि рдФрд░ рднी рдХрдаिрди рд╣ै — рдпрд╣ाँ рдЕрдзिрдХांрд╢ рдХिрд╢ोрд░िрдпाँ рдпा рддो рд╕्рдХूрд▓ рдЫोрдб़ рдЪुрдХी рд╣ोрддी рд╣ैं, рдпा рдШрд░ेрд▓ू рдЬिрдо्рдоेрджाрд░िрдпो...

рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди рдоें рдЬрди्рдо рдФрд░ рдоृрдд्рдпु рдк्рд░рдоाрдг рдкрдд्рд░ рдХैрд╕े рдмрдирд╡ाрдПं: рдЖрд╕ाрди рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдФрд░ рдЬрд░ूрд░ी рджрд╕्рддाрд╡ेрдЬ़

рдЕрдм рдЬрди्рдо рдФрд░ рдоृрдд्рдпु рдк्рд░рдоाрдг рдкрдд्рд░ рдмрдирд╡ाрдиा рд╣ुрдЖ рдЖрд╕ाрди!  рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди рдоें рдЬрди्рдо рдк्рд░рдоाрдг рдкрдд्рд░ рдФрд░ рдоृрдд्рдпु рдк्рд░рдоाрдг рдкрдд्рд░ рдХैрд╕े рдмрдирд╡ाрдПं? рдЬрди्рдо рдк्рд░рдоाрдг рдкрдд्рд░ рдФрд░ рдоृрдд्рдпु рдк्рд░рдоाрдг рдкрдд्рд░ рди рдХेрд╡рд▓ рджрд╕्рддाрд╡ेрдЬ рд╣ैं, рдмрд▓्рдХि рдпे рд╡्рдпрдХ्рддि рдХी рдкрд╣рдЪाрди, рдЕрд╕्рддिрдд्рд╡ рдФрд░ рдЕрдзिрдХाрд░ों рдХा рдк्рд░рдоाрдг рд╣ोрддे рд╣ैं। рдЕрдЧрд░ рдЖрдк рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди рдоें рд░рд╣рддे рд╣ैं рдФрд░ рд╕ोрдЪ рд░рд╣े рд╣ैं рдХि рдпрд╣ рд╕рд░्рдЯिрдлिрдХेрдЯ рдХैрд╕े рдмрдирд╡ाрдПं – рддो рдпрд╣ рдЧाрдЗрдб рдЖрдкрдХे рд▓िрдП рд╣ै।  рднाрдЧ 1: рдЬрди्рдо рдк्рд░рдоाрдг рдкрдд्рд░ (Birth Certificate)  рдХ्рдпों рдЬ़рд░ूрд░ी рд╣ै рдЬрди्рдо рдк्рд░рдоाрдг рдкрдд्рд░? рд╕्рдХूрд▓ рдоें рдПрдбрдоिрд╢рди рдХे рд▓िрдП рдЖрдзाрд░ рдХाрд░्рдб рдФрд░ рдкाрд╕рдкोрд░्рдЯ рдмрдирд╡ाрдиे рдХे рд▓िрдП рд╕рд░рдХाрд░ी рдпोрдЬрдиाрдУं рдХा рд▓ाрдн рдЙрдаाрдиे рдХे рд▓िрдП рднрд╡िрд╖्рдп рдоें рдкрд╣рдЪाрди рдкрдд्рд░ рдмрдирд╡ाрдиे рдХे рд▓िрдП  рдХрдм рдмрдирд╡ाрдПं? рдмрдЪ्рдЪे рдХे рдЬрди्рдо рдХे 21 рджिрди рдХे рднीрддрд░ рдЖрд╡ेрджрди рдХрд░рдиा рд╕рдмрд╕े рдмेрд╣рддрд░ рд╣ोрддा рд╣ै। рджेрд░ рд╕े рдЖрд╡ेрджрди рдкрд░ рдЕрдлिрдбेрд╡िрдЯ рдФрд░ рдордЬिрд╕्рдЯ्рд░ेрдЯ рдЕрдк्рд░ूрд╡рд▓ рдХी рдЬ़рд░ूрд░рдд рд╣ो рд╕рдХрддी рд╣ै।  рдЬрди्рдо рдк्рд░рдоाрдг рдкрдд्рд░ рдмрдирд╡ाрдиे рдХे рд▓िрдП рдЬ़рд░ूрд░ी рджрд╕्рддाрд╡ेрдЬ़: рдмрдЪ्рдЪे рдХा рдиाрдо (рдЕрдЧрд░ рд░рдЦा рдЧрдпा рд╣ो) рдоाрддा-рдкिрддा рдХी рдкрд╣рдЪाрди (Aadhaar, рд╡ोрдЯрд░ ID) рдЕрд╕्рдкрддाрд▓ рд╕े рдоिрд▓ा рдЬрди्рдо рдк्рд░рдоाрдг рдкрдд्рд░ (рдпрджि рд╣ॉрд╕्рдкिрдЯрд▓ рдоें рдЬрди्рдо рд╣ुрдЖ) рдиिрд╡ाрд╕ рдк्рд░рдоाрдг рдкрдд्рд░ (Electricity Bill, Ration Card рдЖрджि) ...