Skip to main content

C.S., R.S., рдФрд░ Halka рдЦрддिрдпाрди рдХ्рдпा рд╣ै? | рдкूрд░ी рдЧाрдЗрдб рдФрд░ рдЕंрддрд░ – Progress India

рдЫрд╡ि рдЬिрд╕рдоें рд╕ूрд░्рдпाрд╕्рдд рдХे рд╕рдордп рдПрдХ рдирджी рдХे рдХिрдиाрд░े рд╣рд░े-рднрд░े рдЦेрддों рдФрд░ рдПрдХ рдЫोрдЯा рд╕ा рдШрд░ рджिрдЦाрдпा рдЧрдпा рд╣ै, рдЬो рдЬрдоीрди рдХे рд╕ीрдПрд╕, рдЖрд░рдПрд╕ рдФрд░ рд╣рд▓्рдХा рдЦрддिрдпाрди рдХा рдк्рд░рддीрдХ рд╣ो рд╕рдХрддा рд╣ै,
CS, RS AND HALKA KHATIYAN

 C.S., R.S., рдФрд░ Halka рдЦрддिрдпाрди – рдкूрд░ी рдЬाрдирдХाрд░ी (Progress India рдЧाрдЗрдб)

рднाрд░рдд рдоें рдЬрдоीрди рд╕े рдЬुрдб़े рд╡िрд╡ाрдж рдФрд░ рджрд╕्рддाрд╡ेрдЬ़ों рдХी рд╕рдмрд╕े рдмрдб़ी рд╡рдЬрд╣ рд╣ै — рдЦрддिрдпाрди
рд▓ेрдХिрди рдЬрдм рд╣рдо рдЦрддिрдпाрди рдиिрдХाрд▓рдиे рдЬाрддे рд╣ैं рддो рдХрдИ рдмाрд░ рд╕ाрдордиे рдЖрддा рд╣ै –
ЁЯСЙ C.S. рдЦрддिрдпाрди
ЁЯСЙ R.S. рдЦрддिрдпाрди
ЁЯСЙ Halka рдЦрддिрдпाрди

рдЕрдм рд╕рд╡ाрд▓ рдЙрдарддा рд╣ै –
✅ рдпे рдЕрд▓рдЧ-рдЕрд▓рдЧ рдЦрддिрдпाрди рдХ्рдпा рд╣ैं?
✅ рдЗрдирдоें рдЕंрддрд░ рдХ्рдпा рд╣ै?
✅ рдХ्рдпों рдЬ़рд░ूрд░ी рд╣ैं?
✅ рдФрд░ рдХрдм рдХिрд╕рдХा рдЗрд╕्рддेрдоाрд▓ рд╣ोрддा рд╣ै?

рдЪрд▓िрдП рдЗрд╕े рдЖрд╕ाрди рднाрд╖ा рдФрд░ рдкॉрдЗंрдЯ्рд╕ рдоें рд╕рдордЭрддे рд╣ैं।


1. рдЦрддिрдпाрди рдХ्рдпा рд╣ै? (Basic Understanding)

  • рдЦрддिрдпाрди = рд╕рд░рдХाрд░ी рд░рдЬिрд╕्рдЯрд░ рдЬिрд╕рдоें рдЬрдоीрди рдХा рд╡िрд╡рд░рдг рджрд░्рдЬ рд░рд╣рддा рд╣ै।

  • рдЗрд╕рдоें рд▓िрдЦा рд╣ोрддा рд╣ै –
    ✔ рдЦाрддा рд╕ंрдЦ्рдпा
    ✔ рдЦेрд╕рд░ा рд╕ंрдЦ्рдпा
    ✔ рдоाрд▓िрдХ рдХा рдиाрдо
    ✔ рдЬрдоीрди рдХा рдХ्рд╖ेрдд्рд░рдлрд▓
    ✔ рдЙрдкрдпोрдЧ (рдЦेрддी/рдШрд░/рдмंрдЬрд░ рдЖрджि)

  • рдЦрддिрдпाрди = Ownership Proof (рдоाрд▓िрдХाрдиा рдЕрдзिрдХाрд░ рдХा рдЖрдзिрдХाрд░िрдХ рджрд╕्рддाрд╡ेрдЬ़)।


2. C.S. рдЦрддिрдпाрди (Cadastral Survey)

  • C.S. рдЦрддिрдпाрди = рд╕рдмрд╕े рдкुрд░ाрдиा рдЦрддिрдпाрди।

  • рдЗрд╕े рдм्рд░िрдЯिрд╢ рдХाрд▓ рдоें (1905-1915) рдХрд░ाрдпा рдЧрдпा рдеा।

  • рдпрд╣ рд╕рд░्рд╡े рдкूрд░े рдмिрд╣ाрд░ рдФрд░ рдмंрдЧाрд▓ рдоें рд╣ुрдЖ।

  • рдЗрд╕рдоें рджрд░्рдЬ рд╣ै – рдЙрд╕ рд╕рдордп рдХिрд╕рдХे рдкाрд╕ рдХिрддрдиी рдЬрдоीрди рдеी।

ЁЯСЙ рд▓ेрдХिрди рд╕рдорд╕्рдпा:

  • рдпрд╣ рдмрд╣ुрдд рдкुрд░ाрдиा рд╣ै।

  • рддрдм рд╕े рдЬрдоीрди рдмिрдХ рдЧрдИ, рдмँрдЯ рдЧрдИ, рдпा рдиाрдо рдмрджрд▓ рдЧрдпा।

  • рдЗрд╕рд▓िрдП рдпрд╣ рдЕрдм reference document рдХे рд░ूрдк рдоें рдЙрдкрдпोрдЧी рд╣ै, рдкрд░ рдкूрд░ी рддрд░рд╣ рднрд░ोрд╕ेрдоंрдж рдирд╣ीं।


3. R.S. рдЦрддिрдпाрди (Revisional Survey)

  • R.S. рдЦрддिрдпाрди = C.S. рдЦрддिрдпाрди рдХा рдЕрдкрдбेрдЯेрдб рд╡рд░्рдЬ़рди।

  • рдпрд╣ рд▓рдЧрднрдЧ 1960-1980 рдХे рдмीрдЪ рд╣ुрдЖ।

  • рдЗрд╕рдоें рдкрд╣рд▓े рд╕े рджрд░्рдЬ рдЬрдоीрдиों рдХा рдирдпा рд╕рд░्рд╡े рдХिрдпा рдЧрдпा।

  • рдЗрд╕рдоें рдоाрд▓िрдХाрдиा рд╣рдХ़ рдФрд░ рдХ्рд╖ेрдд्рд░рдлрд▓ рдЬ़्рдпाрджा рд╕рдЯीрдХ рд╣ै।

ЁЯСЙ рдЗрд╕рдХा рдорд╣рдд्рд╡:

  • рдХोрд░्рдЯ рдХेрд╕ рдФрд░ рдиाрдоांрддрд░рдг рдоें рдЕрдХ्рд╕рд░ R.S. рдЦрддिрдпाрди рдХो рдЬ्рдпाрджा рдорд╣рдд्рд╡ рдоिрд▓рддा рд╣ै।

  • рд╣ाрд▓ांрдХि рдХрдИ рдЬрдЧрд╣ R.S. рдЦрддिрдпाрди рдоें рднी рдд्рд░ुрдЯिрдпाँ рд╣ैं।


4. Halka рдЦрддिрдпाрди

  • Halka рдЦрддिрдпाрди = рдХ्рд╖ेрдд्рд░рд╡ाрд░ (рд▓ोрдХрд▓ рд▓ेрд╡рд▓ рдкрд░) рдЬрдоीрди рдХा рд░िрдХॉрд░्рдб।

  • рдЗрд╕рдоें "рд╣рд▓рдХ़ा" рдиाрдордХ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рд╣ोрддा рд╣ै, рдЬिрд╕े Circle рдпा Panchayat рдоाрдиा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै।

  • рдпрд╣ рдЦрддिрдпाрди рд╕्рдеाрдиीрдп рд╕्рддрд░ рдкрд░ рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдФрд░ рд▓ोрдЧों рдХे рд▓िрдП рдЬ्рдпाрджा рдЙрдкрдпोрдЧी рд╣ोрддा рд╣ै।

ЁЯСЙ рдлाрдпрджा:

  • рдЗрд╕рдоें рдЫोрдЯे-рдЫोрдЯे рдЧाँрд╡ рдпा рдкंрдЪाрдпрдд рдХी рдЬ़рдоीрди рдХा рд╡िрд╡рд░рдг рд░рд╣рддा рд╣ै।

  • Mutation (рдиाрдоांрддрд░рдг) рдФрд░ рдЬрдоीрди рдХे рдмंрдЯрд╡ाрд░े рдоें рдпрд╣ рдмрд╣ुрдд рдХाрдо рдЖрддा рд╣ै।


5. рддीрдиों рдоें рдЕंрддрд░ (Quick Comparison Table)

рдк्рд░рдХाрд░ рд╕рдордп/рдХाрд▓ рд╡िрд╢ेрд╖рддा рдорд╣рдд्рд╡
C.S. рдЦрддिрдпाрди 1905-1915 рд╕рдмрд╕े рдкुрд░ाрдиा рд╕рд░्рд╡े, рдм्рд░िрдЯिрд╢ рдХाрд▓ рдРрддिрд╣ाрд╕िрдХ рд╡ рдкुрд░ाрдиा рд░िрдХॉрд░्рдб
R.S. рдЦрддिрдпाрди 1960-1980 рдЕрдкрдбेрдЯेрдб рд╕рд░्рд╡े рдХोрд░्рдЯ рдФрд░ рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдоें рдЬ्рдпाрджा рдЙрдкрдпोрдЧी
Halka рдЦрддिрдпाрди рд╡рд░्рддрдоाрди рд▓ोрдХрд▓ рд▓ेрд╡рд▓ рдкрд░ рдЬрдоीрди рд░िрдХॉрд░्рдб Mutation, рдиाрдоांрддрд░рдг, рдкंрдЪाрдпрдд рд╕्рддрд░ рдкрд░ рдЙрдкрдпोрдЧी

6. рдХрдм рдХौрди рд╕ा рдЦрддिрдпाрди рдЙрдкрдпोрдЧी рд╣ै?

рдЦрд░ीрдж-рдмिрдХ्рд░ी рдХे рд╕рдордп → R.S. рдФрд░ Halka рдЦрддिрдпाрди рджेрдЦें
рдХोрд░्рдЯ рдХेрд╕ рдоें → C.S. рдФрд░ R.S. рджोрдиों рдХो рдмрддौрд░ рд╕рдмूрдд рдкेрд╢ рдХрд░ें
рд╡ंрд╢ाрд╡рд▓ी / рдмंрдЯрд╡ाрд░ा → Halka рдЦрддिрдпाрди рдЬ्рдпाрджा рдорджрдж рдХрд░рддा рд╣ै
рдкुрд░ाрдиा рд╡िрд╡ाрдж → C.S. рдЦрддिрдпाрди reference рдХी рддрд░рд╣ рдХाрдо рдЖрддा рд╣ै


7. рдЦрддिрдпाрди рджेрдЦрдиे рдХी рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा (Online + Offline)

 Online Process (рдмिрд╣ाрд░ рдЙрджाрд╣рд░рдг)

  1. рдмिрд╣ाрд░ рднूрдоि рдкोрд░्рдЯрд▓ рдЦोрд▓ें – https://biharbhumi.bihar.gov.in

  2. "рдЦрддिрдпाрди рджेрдЦें" рдкрд░ рдХ्рд▓िрдХ рдХрд░ें।

  3. рдЬिрд▓ा, рдЕंрдЪрд▓, рд╣рд▓рдХा, рдоौрдЬा рдЪुрдиें।

  4. рдЦाрддा рд╕ंрдЦ्рдпा/рдЦेрд╕рд░ा рд╕ंрдЦ्рдпा рдбाрд▓ें।

  5. рдЦрддिрдпाрди рдбाрдЙрдирд▓ोрдб рдХрд░ें।

 Offline Process

  • рдЕंрдЪрд▓ рдХाрд░्рдпाрд▓рдп (Circle Office) рдЬाрдПँ।

  • рдЖрд╡ेрджрди рд▓िрдЦें рдФрд░ рдЦрддिрдпाрди рдХी рдХॉрдкी рдоांрдЧे।

  • рдЦрддिрдпाрди рд╢ुрд▓्рдХ рднрд░ें।

  • рдк्рд░рдоाрдгिрдд рдХॉрдкी рдоिрд▓ рдЬाрдПрдЧी।


8. рдЦрддिрдпाрди рд╕े рдЬुрдб़े рд╡िрд╡ाрдж рдХ्рдпों рд╣ोрддे рд╣ैं?

  • рдиाрдо рдЧрд▓рдд рджрд░्рдЬ рд╣ो рдЬाрдиा

  • рдХ्рд╖ेрдд्рд░рдлрд▓ рдХрдо/рдЬ्рдпाрджा рджिрдЦрдиा

  • рдкुрд░ाрдиे рдиाрдо рджрд░्рдЬ рд░рд╣ рдЬाрдиा

  • рдлрд░्рдЬी рдЦрддिрдпाрди рдмрди рдЬाрдиा

ЁЯСЙ рд╕рдоाрдзाрди:

  • рд░ाрдЬрд╕्рд╡ рд╡िрднाрдЧ рдоें рд╢िрдХाрдпрдд

  • рд╕ीрдоांрдХрди (Demarcation)

  • рдиाрдоांрддрд░рдг (Mutation)

  • рдЬрд░ूрд░рдд рдкрдб़рдиे рдкрд░ рд╕िрд╡िрд▓ рдХोрд░्рдЯ рдХेрд╕


9. рдЬ़рд░ूрд░ी рджрд╕्рддाрд╡ेрдЬ़ (рдЬрдм рдЦрддिрдпाрди рд╕े рд╡िрд╡ाрдж рд╣ो)

  • рдЦрддिрдпाрди (C.S./R.S./Halka рдХी рдХॉрдкी)

  • рд░рд╕ीрдж (рд▓рдЧाрди/рднुрдЧрддाрди рдХी)

  • рдирдХ्рд╢ा

  • рдкрд╣рдЪाрди рдкрдд्рд░

  • рд╕ीрдоांрдХрди рд░िрдкोрд░्рдЯ (рдпрджि рд╣ो)

  • рд╡ंрд╢ाрд╡рд▓ी рдк्рд░рдоाрдг рдкрдд्рд░ (рдоृрддрдХ рдоाрд▓िрдХ рдХे рдоाрдорд▓े рдоें)


10. Expert Tips (Progress India рд╕ुрдЭाрд╡)

✔ рд╣рдоेрд╢ा R.S. рдЦрддिрдпाрди + Halka рдЦрддिрдпाрди рдоिрд▓ाрдХрд░ рджेрдЦें।
✔ рдХोрд░्рдЯ рдХेрд╕ рдоें C.S. рдЦрддिрдпाрди рднी рдкेрд╢ рдХрд░ें।
✔ рдЬрдоीрди рдЦрд░ीрджрдиे рд╕े рдкрд╣рд▓े рдЦрддिрдпाрди рдФрд░ рдЬрдоाрдмंрджी рдЕрд╡рд╢्рдп рдЪेрдХ рдХрд░ें।
✔ рдХिрд╕ी рднी рдЧрд▓рддी рдХो рддुрд░ंрдд рд░ाрдЬрд╕्рд╡ рдХाрд░्рдпाрд▓рдп рдоें рд╕ुрдзाрд░рд╡ाрдПँ।
✔ рдСрдирд▓ाрдЗрди рдкोрд░्рдЯрд▓ рд╕े рдбाрдЙрдирд▓ोрдб рдХी рдЧрдИ рдХॉрдкी рдХे рд╕ाрде рдк्рд░рдоाрдгिрдд рдХॉрдкी рднी рд░рдЦें।


11. рдиिрдЪोрдб़ (Conclusion)

  • C.S. рдЦрддिрдпाрди = рдкुрд░ाрдиा рдЖрдзाрд░

  • R.S. рдЦрддिрдпाрди = рдЬ्рдпाрджा рд╕рдЯीрдХ рдЕрдкрдбेрдЯेрдб рд░िрдХॉрд░्рдб

  • Halka рдЦрддिрдпाрди = рд▓ोрдХрд▓ рд▓ेрд╡рд▓ рдкрд░ рд╡рд░्рддрдоाрди рдоाрд▓िрдХ рдХा рдк्рд░рдоाрдг

ЁЯСЙ рддीрдиों рдХा рдоिрд▓ाрдЬुрд▓ा рдЕрдз्рдпрдпрди рд╣ी рдЕрд╕рд▓ी рдоाрд▓िрдХाрдиा рд╣рдХ़ рд╕ाрдмिрдд рдХрд░рддा рд╣ै।


ЁЯСЙрдпрд╣ рднी рдкрдв़ें:рд╕िрд╡िрд▓ рдХोрд░्рдЯ рдоें рджाрд╡ा рдХैрд╕े рдХрд░ें?LPC рдХ्рдпा рд╣ै?

рдмिрд╣ाрд░ рд╕рд░рдХाрд░ рдХी рд╕рднी рдк्рд░рдоुрдЦ рдпोрдЬрдиाрдУं рдХी рд╕ूрдЪी,  рдкूрд░्рд╡рдЬों рдХी рд╕ंрдкрдд्рддि рдоें рдмंрдЯрд╡ाрд░ा рдХैрд╕े рдХрд░ें?

FAQ Section

FAQ 1: C.S. рдЦрддिрдпाрди рдХ्рдпा рд╣ै?

ЁЯСЙ рдпрд╣ рдм्рд░िрдЯिрд╢ рдХाрд▓ (1905-1915) рдоें рдХिрдпा рдЧрдпा рдкुрд░ाрдиा рд╕рд░्рд╡े рд░िрдХॉрд░्рдб рд╣ै।

FAQ 2: R.S. рдЦрддिрдпाрди рдХ्рдпा рд╣ै?

ЁЯСЙ рдпрд╣ Revisional Survey рд╣ै, рдЬो 1960-1980 рдХे рдмीрдЪ рдЕрдкрдбेрдЯ рдХिрдпा рдЧрдпा рдеा рдФрд░ рдХोрд░्рдЯ/рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдоें рдЬ्рдпाрджा рдоाрди्рдп рд╣ै।

FAQ 3: Halka рдЦрддिрдпाрди рдХ्рдпा рд╣ोрддा рд╣ै?

ЁЯСЙ рдпрд╣ рдкंрдЪाрдпрдд/рдЕंрдЪрд▓ рд╕्рддрд░ рдкрд░ рдЬрдоीрди рдХा рд░िрдХॉрд░्рдб рд╣ै, рдЬो рдиाрдоांрддрд░рдг рдФрд░ рд▓ोрдХрд▓ рд▓ेрд╡рд▓ рд╡िрд╡ाрджों рдоें рдЙрдкрдпोрдЧी рд╣ै।

FAQ 4: рдХौрди рд╕ा рдЦрддिрдпाрди рд╕рдмрд╕े рдоाрди्рдп рд╣ै?

ЁЯСЙ рдЖрдорддौрд░ рдкрд░ R.S. рдФрд░ Halka рдЦрддिрдпाрди рдЬ्рдпाрджा рдоाрди्рдп рд╣ैं, рд▓ेрдХिрди рдкुрд░ाрдиे рд╡िрд╡ाрджों рдоें C.S. рднी reference рдХे рд░ूрдк рдоें рд▓िрдпा рдЬाрддा рд╣ै।

FAQ 5: рдЦрддिрдпाрди рдСрдирд▓ाрдЗрди рдХैрд╕े рджेрдЦें?

ЁЯСЙ рдмिрд╣ाрд░ рднूрдоि рдкोрд░्рдЯрд▓ (biharbhumi.bihar.gov.in) рдкрд░ рдЬाрдХрд░ рдЬिрд▓ा, рдЕंрдЪрд▓, рдоौрдЬा рдФрд░ рдЦाрддा рд╕ंрдЦ्рдпा рдбाрд▓рдХрд░ рдЦрддिрдпाрди рджेрдЦा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। 

#Khatiyan #LandRecords #BiharLand #ProgressIndia



Comments

Popular posts from this blog

UP рдоें рджिрд╡्рдпांрдЧों рдХे рд▓िрдП UPSRTC рдиिःрд╢ुрд▓्рдХ рдмрд╕ рдпाрдд्рд░ा рд╕ुрд╡िрдзा

Free Travel Facility for Persons with Disabilities рдЙрдд्рддрд░ рдк्рд░рджेрд╢ рдоें рджिрд╡्рдпांрдЧों рдХे рд▓िрдП UPSRTC (рд░ाрдЬ्рдп рдкрд░िрд╡рд╣рди рдиिрдЧрдо) рдж्рд╡ाрд░ा рдиिःрд╢ुрд▓्рдХ рдмрд╕ рдпाрдд्рд░ा рд╕ुрд╡िрдзा рдЙрдкрд▓рдм्рдз рд╣ै। рдЗрд╕े Free Travel Facility for Persons with Disabilities Rules‑2019 рдХे рдЕंрддрд░्рдЧрдд рд▓ाрдЧू рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рдиीрдЪे рд╡िрд╕्рддाрд░ рд╕े рдЬाрдирдХाрд░ी рджी рдЧрдИ рд╣ै ЁЯСЗ  рдХौрди рд▓ाрдн рдЙрдаा рд╕рдХрддा рд╣ै? рдХोрдИ рднी рджिрд╡्рдпांрдЧ (≥40% рд╡िрдХрд▓ांрдЧрддा) 80% рдпा рдЕрдзिрдХ рджिрд╡्рдпांрдЧрддा рд╡ाрд▓े рд╡्рдпрдХ्рддि рд╕ाрде рдоें рдПрдХ рд╕рд╣рдпाрдд्рд░ी рдХा рднी рд▓ाрдн рдЙрдаा рд╕рдХрддे рд╣ैं   рдХрд╣ाँ рд╕े-рд╕рдм рддрдХ рдпाрдд्рд░ा? UPSRTC рдХी рд╕рднी ‘ordinary’ (рд╕ाрдзाрд░рдг) рдмрд╕ों рдоें рдоुрдл्рдд рдпाрдд्рд░ा рд░ाрдЬрдзाрдиी, рд╕िрдЯी / рдИ‑рдмрд╕ों рдоें рднी рдпрд╣ рд╕ुрд╡िрдзा рд▓ाрдЧू  рд╕ुрд╡िрдзा рд░ाрдЬ्рдп-рд╕ीрдоा рдХे рдЕंрджрд░ рдФрд░ рдмाрд╣рд░ рджोрдиों рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдоें рдоाрди्рдп рд╣ै ✔️ рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рджрд╕्рддाрд╡ेрдЬ рдоूрд▓ disability certificate (Chief Medical Officer/Comp. Medical Officer рдж्рд╡ाрд░ा рдЬाрд░ी) Aadhaar рдХाрд░्рдб рдпा UDID рдХाрд░्рдб (рдЙрдкрд╕्рдеिрддि рдЕрдиिрд╡ाрд░्рдп) ( uphwd.gov.in )  рдиिрдпрдо рдФрд░ рдЙрдкрдпोрдЧ рдХैрд╕े рдХрд░ें? рдмрд╕ рд╕्рдЯाрдл рдХो рдпाрдд्рд░ा рдЖрд░ंрдн рд╕े рдкрд╣рд▓े рджрд╕्рддाрд╡ेрдЬ़ рджिрдЦाрдПं рд░िрдЬिрд╕्рдЯ्рд░ेрд╢рди рдпा рдЕрдЧ्рд░िрдо рдЯिрдХрдЯिंрдЧ рдЕрдиिрд╡ाрд░्рдп рдирд╣ीं рд╣ै; рдмрд╕ рдоें рд╕рд╡ाрд░ рд╣ोрддे рд╕рдордп рдпрд╣ ...

Sabla / Kishori Balika Yojana – рдХिрд╢ोрд░िрдпों рдХे рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп, рдкोрд╖рдг рдФрд░ рдЖрдд्рдордиिрд░्рднрд░рддा рдХी рдУрд░ рдордЬрдмूрдд рдХрджрдо

Sabla / Kishori Balika Yojana рд╕рдмрд▓ рдпोрдЬрдиा / рдХिрд╢ोрд░ी рдмाрд▓िрдХा рдпोрдЬрдиा: рдмेрдЯिрдпों рдХे рд╕्рд╡ाрд╡рд▓ंрдмрди рдХी рд░ाрд╣  рднाрд░рдд рдЬैрд╕े рджेрд╢ рдоें рдЬрд╣ां рдмेрдЯिрдпाँ рдПрдХ рддрд░рдл рджेрд╡ी рдХा рд░ूрдк рдоाрдиी рдЬाрддी рд╣ैं, рд╡рд╣ीं рджूрд╕рд░ी рдУрд░ рдХрдИ рдмाрд░ рдЙрди्рд╣ें рд╢िрдХ्рд╖ा, рдкोрд╖рдг рдФрд░ рд╕рдо्рдоाрди рд╕े рд╡ंрдЪिрдд рднी рд░рд╣рдиा рдкрдб़рддा рд╣ै। рдПрдХ рдХिрд╢ोрд░ी рдХे рдЬीрд╡рди рдоें рдЬрдм рдЙрд╕рдХा рд╢рд░ीрд░ рдФрд░ рдорди рдХрдИ рдмрджрд▓ाрд╡ों рд╕े рдЧुрдЬрд░рддा рд╣ै, рддрдм рдЙрд╕े рд╕рдмрд╕े рдЬ़्рдпाрджा рдоाрд░्рдЧрджрд░्рд╢рди, рдкोрд╖рдг, рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рдФрд░ рдЖрдд्рдорд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рдХी рдЬрд░ूрд░рдд рд╣ोрддी рд╣ै। рдЗрд╕ी рд╕ंрд╡ेрджрдиा рдФрд░ рдЬ़рд░ूрд░рдд рдХो рд╕рдордЭрддे рд╣ुрдП рднाрд░рдд рд╕рд░рдХाрд░ рдиे рд╕рдмрд▓ рдпोрдЬрдиा (рдЬिрд╕े рдХिрд╢ोрд░ी рдмाрд▓िрдХा рдпोрдЬрдиा рднी рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै) рдХी рд╢ुрд░ुрдЖрдд рдХी — рддाрдХि рджेрд╢ рдХी рдмेрдЯिрдпाँ рди рд╕िрд░्рдл рд╕्рд╡рд╕्рде рд░рд╣ें, рдмрд▓्рдХि рдЖрдд्рдордиिрд░्рднрд░ рднी рдмрдиें। рдХिрд╢ोрд░ी – рдПрдХ рд╕ंрд╡ेрджрдирд╢ीрд▓ рдоोрдб़ рдЬрдм рдХोрдИ рдмрдЪ्рдЪी 11-18 рд╕ाрд▓ рдХी рдЙрдо्рд░ рдоें рдк्рд░рд╡ेрд╢ рдХрд░рддी рд╣ै, рддो рдпрд╣ рдЙрд╕рдХा рд╢ाрд░ीрд░िрдХ, рдоाрдирд╕िрдХ рдФрд░ рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рд░ूрдк рд╕े рд╕рдмрд╕े рд╕ंрд╡ेрджрдирд╢ीрд▓ рдФрд░ рдиिрд░्рдгाрдпрдХ рд╕рдордп рд╣ोрддा рд╣ै। рдЗрд╕ рдЙрдо्рд░ рдоें рд╡рд╣ рди рддो рдкूрд░ी рддрд░рд╣ рд╕े рдмрдЪ्рдЪी рд░рд╣рддी рд╣ै, рди рдкूрд░ी рддрд░рд╣ рд╕े рд╡рдпрд╕्рдХ। рд╡рд╣ рдЕрдкрдиी рдкрд╣рдЪाрди, рдЖрдд्рдо-рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рдФрд░ рд╕рдоाрдЬ рдоें рдЕрдкрдиे рд╕्рдеाрди рдХो рд▓ेрдХрд░ рд╕ंрдШрд░्рд╖ рдХрд░ рд░рд╣ी рд╣ोрддी рд╣ै। рдЧ्рд░ाрдоीрдг рднाрд░рдд рдоें рд╕्рдеिрддि рдФрд░ рднी рдХрдаिрди рд╣ै — рдпрд╣ाँ рдЕрдзिрдХांрд╢ рдХिрд╢ोрд░िрдпाँ рдпा рддो рд╕्рдХूрд▓ рдЫोрдб़ рдЪुрдХी рд╣ोрддी рд╣ैं, рдпा рдШрд░ेрд▓ू рдЬिрдо्рдоेрджाрд░िрдпो...

рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди рдоें рдЬрди्рдо рдФрд░ рдоृрдд्рдпु рдк्рд░рдоाрдг рдкрдд्рд░ рдХैрд╕े рдмрдирд╡ाрдПं: рдЖрд╕ाрди рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдФрд░ рдЬрд░ूрд░ी рджрд╕्рддाрд╡ेрдЬ़

рдЕрдм рдЬрди्рдо рдФрд░ рдоृрдд्рдпु рдк्рд░рдоाрдг рдкрдд्рд░ рдмрдирд╡ाрдиा рд╣ुрдЖ рдЖрд╕ाрди!  рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди рдоें рдЬрди्рдо рдк्рд░рдоाрдг рдкрдд्рд░ рдФрд░ рдоृрдд्рдпु рдк्рд░рдоाрдг рдкрдд्рд░ рдХैрд╕े рдмрдирд╡ाрдПं? рдЬрди्рдо рдк्рд░рдоाрдг рдкрдд्рд░ рдФрд░ рдоृрдд्рдпु рдк्рд░рдоाрдг рдкрдд्рд░ рди рдХेрд╡рд▓ рджрд╕्рддाрд╡ेрдЬ рд╣ैं, рдмрд▓्рдХि рдпे рд╡्рдпрдХ्рддि рдХी рдкрд╣рдЪाрди, рдЕрд╕्рддिрдд्рд╡ рдФрд░ рдЕрдзिрдХाрд░ों рдХा рдк्рд░рдоाрдг рд╣ोрддे рд╣ैं। рдЕрдЧрд░ рдЖрдк рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди рдоें рд░рд╣рддे рд╣ैं рдФрд░ рд╕ोрдЪ рд░рд╣े рд╣ैं рдХि рдпрд╣ рд╕рд░्рдЯिрдлिрдХेрдЯ рдХैрд╕े рдмрдирд╡ाрдПं – рддो рдпрд╣ рдЧाрдЗрдб рдЖрдкрдХे рд▓िрдП рд╣ै।  рднाрдЧ 1: рдЬрди्рдо рдк्рд░рдоाрдг рдкрдд्рд░ (Birth Certificate)  рдХ्рдпों рдЬ़рд░ूрд░ी рд╣ै рдЬрди्рдо рдк्рд░рдоाрдг рдкрдд्рд░? рд╕्рдХूрд▓ рдоें рдПрдбрдоिрд╢рди рдХे рд▓िрдП рдЖрдзाрд░ рдХाрд░्рдб рдФрд░ рдкाрд╕рдкोрд░्рдЯ рдмрдирд╡ाрдиे рдХे рд▓िрдП рд╕рд░рдХाрд░ी рдпोрдЬрдиाрдУं рдХा рд▓ाрдн рдЙрдаाрдиे рдХे рд▓िрдП рднрд╡िрд╖्рдп рдоें рдкрд╣рдЪाрди рдкрдд्рд░ рдмрдирд╡ाрдиे рдХे рд▓िрдП  рдХрдм рдмрдирд╡ाрдПं? рдмрдЪ्рдЪे рдХे рдЬрди्рдо рдХे 21 рджिрди рдХे рднीрддрд░ рдЖрд╡ेрджрди рдХрд░рдиा рд╕рдмрд╕े рдмेрд╣рддрд░ рд╣ोрддा рд╣ै। рджेрд░ рд╕े рдЖрд╡ेрджрди рдкрд░ рдЕрдлिрдбेрд╡िрдЯ рдФрд░ рдордЬिрд╕्рдЯ्рд░ेрдЯ рдЕрдк्рд░ूрд╡рд▓ рдХी рдЬ़рд░ूрд░рдд рд╣ो рд╕рдХрддी рд╣ै।  рдЬрди्рдо рдк्рд░рдоाрдг рдкрдд्рд░ рдмрдирд╡ाрдиे рдХे рд▓िрдП рдЬ़рд░ूрд░ी рджрд╕्рддाрд╡ेрдЬ़: рдмрдЪ्рдЪे рдХा рдиाрдо (рдЕрдЧрд░ рд░рдЦा рдЧрдпा рд╣ो) рдоाрддा-рдкिрддा рдХी рдкрд╣рдЪाрди (Aadhaar, рд╡ोрдЯрд░ ID) рдЕрд╕्рдкрддाрд▓ рд╕े рдоिрд▓ा рдЬрди्рдо рдк्рд░рдоाрдг рдкрдд्рд░ (рдпрджि рд╣ॉрд╕्рдкिрдЯрд▓ рдоें рдЬрди्рдо рд╣ुрдЖ) рдиिрд╡ाрд╕ рдк्рд░рдоाрдг рдкрдд्рд░ (Electricity Bill, Ration Card рдЖрджि) ...